Triz: Yaratıcı Problem Çözme Teorisi

Triz, kişilerin problemlerini yenilikçi/yaratıcı olarak çözebilmelerini sağlamaya yarayan yapısal, öğretilebilir ve tekrarlanabilir bir metottur.

Bu yöntem zor ve uğraştırıcı mühendislik problemlerini çözme yeteneğini önemli derecede geliştirmeyi hedefleyen, mühendislerin bilgisini, yaratıcılığını arttıracak ve zor problemlere farklı bakış açılarıyla yaklaşabilmelerini sağlayacak olan bir tekniktir.

Triz 1926’da Sovyetler Birliği Taşkent’de doğan Genrich Altshuller tarafından ortaya konulmuştur. Teoriya Resheniya Izobretatelskikh Zadatch (Теория Решения Изобретательских Задач) kelimelerinin baş harflerinden ortaya çıkmıştır.

Altshuller, bu yöntemin gelişim sürecinde buluşların nasıl yapıldığına dair duyduğu merakın üzerine gitmiş ve farklı alanlarda yaklaşık 200.000’in üzerinde patent hakkında araştırma yapmıştır. Yaptığı araştırmalar sonucu bazı patentlerde teknik çelişkileri tespit ederken, bazı patentlerde ise yaratıcı çözümlerin varlığını keşfetmiş ve yeni bir problem karşısında uygulanması gereken optimum çözüm fikrinin önceden bilinebileceğine inanmıştır. Bunu ispatlamak için de TRIZ yöntemini geliştirmiştir.

TRIZ’in asıl uğraştığı konu çelişkilerin çözülmesi, dolayısıyla tasarım zorluklarının yenilmesidir. Sorunlara karşı geliştirilen her çözüm, çelişkilerle karşı karşıyadır.

Altshuller çelişkiyi şöyle tanımlamıştır: “Bir sistemin bir niteliğinin ilerletilmesi yahut değerinin artırılması için yapılan bir girişimin, bir diğer sistem niteliğinin değerini düşürmesidir”

TRIZ yöntemi, “sorunların %90’ından fazlası tekrarlıdır, belirlidir ve tanımlıdır” temel varsayımı üzerine kurulmuştur. Sorunlar kendi içlerinde yeni sorunlar yaratırlar ve bu da çelişkileri oluşturur. Ancak çelişkiler aynı zamanda yaratıcılığın da temelini oluştururlar. İdeal çözüm ya da ideallik TRIZ yönteminin ana amacıdır ve bu çözüm, çelişkilerin bütün boyutlarıyla düşünülüp arındırılmasıyla gerçekleşmektedir.

TRIZ’in Kapsamı

TRIZ Teorisi

1. Yaratıcılık Seviyeleri 

 

 

 

 

 2. Mükemmellik

TRIZ Araçları

1. Çelişkiler ve Çelişki Matrisi   

Tasarım problemlerinin çözümünde ve geliştirilmesinde çelişkiye neden olan 39 farklı parametre belirlenmiştir. Bu parametrelerin tüm ikili kombinasyonlarına göre, çözüm aşamasında kullanılabilecek 39*39 Çelişki Matrisi oluşturulmuştur.

2. 40 Temel Prensip

• Tasarım problemlerinin çözümünde, geçmişte tecrübe edilen bilgilere ulaşılması ve bunların, tasarım problemlerinin giderilmesinde kullanılması yaratıcı problem çözme kabiliyetinin artırılabilmesine olanak sağlamaktadır.
• 2,500,000 Mühendislik patentinin incelenmesi sonucu, dünyadaki tüm mühendislik sistemlerinde görülen çelişkilerin, tasarım sorunlarının, 40 temel prensibin uygulanması ile çözülebildiği tespit edilmiştir.
• Mevcut TRIZ yazılımlarının temelini 40 temel prensip oluşturmaktadır.

 

Triz yöntemini 9 adımda inceleyelim:

1. Problemin analizi: Bu aşamada üretimdeki sorunlar veya amaçlanan yeni ürünün önündeki engeller kapsamlı olarak analiz edilmelidir.

2.Modelin analizi: İkinci aşamada, TRIZ’in parametreleri ve ilkeleri dikkate alınarak problemin analitik bir modeli oluşturulur. Bu modelin incelenmesi ile problemin çözümü için gerekli ip uçlarına ve adımlara ulaşılır.

3.İdeal çözümün formülasyonu: Amaçlanan en iyi çözümün unsurları yine bir model çerçevesinde analiz edilir. Problem modeli ile çözüm modeli karşılaştırıldığında, hangi konularda neler yapılması gerektiği netleşir.

4.Madde ve alan kaynaklarının taranması: Dördüncü aşamada amaçlanan çözüm için tüm bilimsel kaynaklar taranır.

5.Bilgi bankasının kullanımı: Kaynak taraması ile elde edilen bilgilerin, problemi çözme konusunda nasıl kullanılacağı bu aşamada belirlenir. Bilgi bankasındaki verilerin fonksiyonlara göre sınıflandırılması kullanımı kolaylaştırır.

6.Problemin yeniden formülasyonu: İlk beş aşamada elde edilen bilgi ve ipuçlarından yararlanılarak problem ve çözüm modeli tekrar ele alınır ve gerektiğinde değiştirilir.

7.Çelişkilerin giderilmesi: Amaca ulaşmayı engelleyen çelişkiye bu aşamada çözüm aranır. Bilgi bankasından yararlanılarak, ulaşılan çözümün orijinal olup olmadığı araştırılır.

8.Çözümün uygulanması: Bu aşamada bulanan çözüm hayata geçirilir ve bu çözüm, ideal çözüm ile karşılaştırılır.

9.Çözüme götüren adımların analizi: Tüm sürecin baştan sona kadar tekrar ele alınması sayesinde, sonraki dönemlerde yeni ve daha ileri çözümlere ulaşma konusunda birikim oluşturulur.

Bir problem Triz ile nasıl çözülür? bunu bir örnekle açıklayalım.

Problemin Adı: Paket servis pizzaların nemli ve soğuk olarak müşteriye teslim edilmesi

Problemin Tanımı: Müşterilerin evlerine teslim edilen paket pizzalar, ambalajlandıktan sonra teslim edilinceye kadar geçen süre içerisinde, soğumakta ve kutu içindeki buhar nedeni ile ıslanmaktadır. İstenmeyen bu durumun giderilmesi için, en hızlı teslim sürelerine ulaşılmaya çalışılmış, fakat başarı sağlanamamıştır.

Bu doğrultuda;

Öyle bir pizza kutusu geliştirilmeli ki, pizzalar paketlendikten sonra 45 dakika içerisinde sıcak ve kuru kalabilsin.

Avantajları: Müşterilere paket olarak servis edilen pizzaların sıcak ve taze olması, önemli ölçüde müşteri memnuniyetini arttıracak ve rakiplere karşı çok önemli bir rekabet avantajı sağlayacaktır. Bu doğrultuda paket teslim edilen pizza satışlarında önemli bir artış gerçekleşecektir.

Sistemin Mükemmellik Seviyesi Tanımı (IFR): Müşteri evine teslim edilen paket pizzaların 45 dakikada müşteriye teslim edilmesi halinde dahi, pizzaların hala sıcak, taze ve kuru olmasını sağlayan bir kutusu olması.

Sorun Çözümü Çalışmaları: Evlere servis edilen paket pizzaların soğumadan ve nemlenmeden müşteriye teslim edilmesi gereklidir. Pizzaların soğumaması için, pizza kutularının kapalı olması ve kutu içinde hava sirkülasyonu olmaması gereklidir.

Buna karşın, pizzaların nemlenmemesi için, kutu içindeki su buharının kutu dışına çıkışına izin verilmesi gereklidir. Aksi taktirde su buharı yoğunlaşarak paket kutusu içindeki pizzaların nemli ve ıslak olmasına neden olacaktır. Bu durum yeni sistemde çözülmesi gereken bir çelişkiye neden olmaktadır.

Pizza kutusu ısı kayıplarını engellemek için, kapalı olmalıdır. Kapalı kutu içinde yoğuşan su buharı, yükseltilmiş pizza tabanı sayesinde pizzadan uzak tutularak, pizzanın kuru kalması sağlanabilmiş, aynı zamanda yoğuşma sonucu oluşan sıcaklık pizzaların sıcak kalmasında kullanılmıştır.

Gözenekli taban kağıdı, yoğuşan su buharının aşağı sızmasını temin ederken, tabanda oluşan hava boşluğu, ısı transferini yavaşlatmada bize yardımcı olmuştur.

Sonuç olarak TRIZ tekniğinin, 40 Temel Prensip ve Çelişkiler Tablosu kullanılarak, uygulanan  yaratıcı tasarım tekniği sayesinde pizza kutusu tasarımı ile ilgili önemli bir patent alınmıştır.

Bu patent kapsamında üretilen Pizza Kutuları sayesinde pizzalar müşterilere sıcak ve kuru bir şekilde teslim edilebilmektedir.

Triz yazım burada bitti. Bir sonraki yazımda görüşmek üzere, bilgiyle ve keyifle kalın…

 

Buket Yaşar 

Endüstri Mühendisliği Öğrencisi (2016-2020)

Karadeniz Teknik Üniversitesi